Тағам өнімдерін зертханалық зерттеуге арналған биологиялық материалдар сынамаларына қойылатын талаптар

1. Орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің және биологиялық материалдың сынамаларын іріктеу қағидалары

Тамақ өнімдерін зертханалық зерттеуге арналған биологиялық материал сынамаларының жалпы тәртібі орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің және биологиялық материалдың сынамаларын іріктеу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 сәуірдегі №7-1/393 бұйрығына сәйкес жүргізіледі.

Осы орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің және биологиялық материалдың сынамаларын іріктеу қағидалары (бұдан әрі – қағидалар) “Ветеринария туралы” 2002 жылғы 10 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабының 34) тармақшасына сәйкес әзірленді және орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің және биологиялық материалдың сынамаларын іріктеу тәртібін айқындайды.

2. Орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің және биологиялық материалдың сынамаларын іріктеу тәртібі

Іріктелген сынамалар тез бұзылатын өнімдер үшін 24 сағаттан аспайтын мерзімде және басқалары үшін – 36 сағат мерзімде осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес нысан бойынша (орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің) ілеспе хатымен және осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектілердің сынамаларын іріктеу актісімен (бұдан әрі-акт) ветеринариялық зертханаларға жіберіледі. – Акт). Акт үш данада жасалады: бірінші данасы сынамалармен бірге ветеринариялық зертханаға жіберуге арналған, екіншісі сынамаларды іріктеуді жүргізген мемлекеттік ветеринариялық-санитариялық инспекторда немесе мемлекеттік ветеринариялық дәрігерде қалады, сынамаларды іріктеу актісінің үшінші данасы орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектінің иесіне немесе оның өкіліне беріледі.

Биологиялық материалдың сынамаларын алуды және оны ветеринариялық зертханаға жеткізуді осы Қағидаларға 6 және 7-қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша ілеспе хаттардың (биологиялық немесе патологиялық материалдың) түріне қарай және 8-қосымшаға сәйкес нысан бойынша биологиялық материалдың сынамаларын алу актісін (қан сынамаларын алуды қоспағанда) жасай отырып, ветеринария саласындағы мамандар жүргізеді осы Қағидаларға 9-қосымшаға сәйкес нысан бойынша биологиялық материалдың сынамаларын алу тізімдемесі қоса беріледі.

Сынамалар сынамалардың ағуына, кебуіне, ыдырауына, өзара ластануына қарсы шараларды сақтай отырып, температуралық режимді сақтай отырып, ветеринариялық зертханаға жеткізіледі. Сынамаларды тасымалдау процесінде үлгілердің бөгде иістермен ластануын, күн сәулесінің тікелей түсуін болдырмауға, қоршаған ортаның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған сақтық шаралары сақталады. Тез бұзылатын үлгілердің сынамаларын тоңазытқыш-сөмкеге (термошабадан) салады немесе құрғақ мұзбен төсейді. Әрбір сынаманы үлгінің түрі, сынаманың массасы, сынаманы іріктеу күні мен орны, сынаманы іріктеуді жүргізген адамның тегі мен аты-жөні мемлекеттік және орыс тілдерінде көрсетілетін заттаңбамен немесе биркамен (зерттеудің соңына дейін сақталады) жабдықтайды. Сынамалары бар биологиялық материалды алуға арналған пробиркаларда немесе басқа жүйелерде шыны бойынша қарындаш (маркер) арқылы нөмірлеу қоса берілген биологиялық материалдың сынамаларын алу тізімдемесіне сәйкес немесе жануардың жеке нөмірінің штрих-кодтары бар стикерді желімдеу жолымен қойылады.

Бақылау сынамасы сынамаларды іріктеу процесінде орнында стерильді контейнерге бөлінеді және пломбаланған (мөрленген) түрде зерттеу жүргізген ветеринариялық зертханада сақталуы тиіс. Бақылау сынамаларын сақтау мерзімі зертханалық зерттеулер аяқталған сәттен бастап кемінде 14 тәулікті, ал белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін үлгілер үшін зерттеу мақсатына, сараптама актісі (сынақ хаттамасы) бойынша қорытынды нәтижесін алуға байланысты үш айдан аспайды. Тез бұзылатын өнімдер үшін бақылау сынамасының сақтау мерзімі, бірқатар сапа және қауіпсіздік көрсеткіштері үшін (органолептикалық және микробиологиялық) оның жарамдылық мерзімінен аспауы тиіс.

3. Жануарлардан алынатын өнімдердің сынамаларын алу ерекшеліктері

Сойылатын жануарлардың барлық түрлерінің (сиыр еті, қой еті, шошқа еті және қояндарды, құстарды, балықтарды қоспағанда, ауыл шаруашылығы және кәсіпшілік жануарлардың басқа да түрлерінен) етінен сынама алу мынадай тәртіппен жүргізіледі.

Ұшадан немесе жартылай ұшадан еттің нүктелік сынамаларын (майсыз) кесу орнын кемінде 200 грамм алдын ала күйдіргеннен кейін келесі орындардың бірінде – кесу орнынан, жауырын тұсынан, жамбас тұсынан бұлшықеттің қалың бөліктерінен стерильді тілімдермен іріктейді.

Еттің балғындығын анықтаудың органолептикалық әдістерін жүргізу үшін салмағы кемінде 200 грамм болатын орташа сынама бөлінетін біріктірілген сынама жасалады.

Сынамалардың жалпы радиациялық фонын анықтау үшін дозиметриялық бақылау сынамаларды іріктеусіз дозиметриялық аспаптардың көмегімен жүргізіледі

Радиациялық бақылаудың спектрометриялық аспаптарымен уытты элементтерді, антибиотиктердің қалдық мөлшерін жүргізу үшін біріктірілген сынамадан салмағы кемінде 1 килограмм орташа сынама алынады.

Микробиологиялық көрсеткіштер үшін алдыңғы және артқы аяқтың икемді және экстензорлы бұлшықеттерінің бір бөлігі таңдалады 8*6*6. тұтас лимфа түйіндері (оларды қоршаған тіндері бар мойын және тізе қатпарлары), түтікшелі сүйек (қажет болған жағдайда) біріктірілген сынама құрайды, зерттеу жүргізу үшін 250 грамм ортаңғы сынама бөліп алады.

Трихинеллезге зерттеу үшін әр ұшадан диафрагма аяқтарынан екі сынамадан сынама алады, ал олар болмаған жағдайда – диафрагманың бұлшық ет қабырғалық бөлігінен, қабырға аралық бұлшықеттерден немесе мойын бұлшықеттерінен біріктірілген сынама қалыптастырады, одан кемінде 60 грамм ортаңғы сынама бөліп алады.

Мұздатылған ет блоктарынан үлгілерді салмағы кемінде 200 грамм кесектермен алады. Мұздатылған ет блоктарының сапасын, массасын және температурасын бақылап тексеру үшін орама орындарының 10% – ын, бірақ әрбір партиядан кемінде 10 орынды іріктеу жүргізіледі, температураны өлшеуді кеуде және сан бұлшық еттерінің қалыңдығында 0-ден 1000°С-қа дейінгі температура шкаласы бар сұйық термометрлермен (сынапты емес) жүргізеді.

Ет комбинаттарында, сою пункттерінде, тоңазытқыштар мен уақытша сақтау қоймаларында іріктемеге ірі қара малдың кемінде 10% ұшасының (жартылай ұшасының), қойдың, шошқаның 5% ұшасының және мұздатылған немесе тоңазытылған ет блоктарының 2% біртекті партиясынан қосады. Мұздатылған және салқындатылған ет блоктарынан нүктелі сынамаларды кемінде 200 грамм бүтін кесектермен алады.

Алынған нүктелі сынамалардан осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес партиядан мал шаруашылығы өнімінің орташа сынамаларының санын іріктеу нормаларын басшылыққа ала отырып, партиядан орташа сынама қалыптастырады.

Тауықтың, үйректің, қоянның етінен сынамаларды ұшалар немесе жартылай ұшалар, қаздар мен күркетауықтардан – ұшалардың төрттен бір бөлігі бойынша жүргізеді. Құстардың ұшаларын сатуға жеткізілетін партиядан кездейсоқ іріктеу әдісімен алады. Нүктелі сынамалардан біріктірілген сынаманы қалыптастырады, біріктірілген сынамадан осы орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектінің және биологиялық материалдың сынамаларын іріктеу ерекшеліктеріне (бұдан әрі – сынамаларды іріктеу ерекшеліктері) 1-қосымшаға сәйкес құс, қоян партиясынан іріктеу нормаларын басшылыққа ала отырып, партиядан орташа сынамаларды бөліп алады.

Спектрометриялық аспаптармен радиациялық бақылау жүргізу үшін нүктелі сынамалардан біріктірілген сынама қалыптастырады, одан кемінде 1 килограмм орташа сынама бөліп алады. миллиметр, тығыз бал – әр түрлі қабаттардағы майға арналған зонд, 100 грамм нүктелік сынама.

Органолептикалық көрсеткіштерге балдың зертханалық зерттеулерін жүргізу үшін орташа сынама 100 грамм, радиациялық бақылау үшін салмағы 1 килограмнан кем емес орташа сынама бал партиясынан бөлінеді, буып-түю бірліктерінің сынамасын құрайды, онда осы сынамаларды іріктеу ерекшеліктеріне 2-қосымшаға сәйкес балды іріктеу нормалары басшылыққа алынады.

Сынамаларды алу алдында ыдыстардағы сүтті мұқият араластырады. Цистерналардағы сүт және сүт өнімдерінің сапасын бақылау үшін органолептикалық, физика-химиялық және микробиологиялық көрсеткіштер бойынша біріктірілген сынаманы қалыптастыру үшін 250 миллилитр нүктелі сынамалар алынады, орташа сынаманың көлемі 1 литрді құрайды.

Радиациялық бақылау жүргізу, уытты элементтердің болуы, антибиотиктердің қалдық мөлшері үшін біріктірілген сынамадан салмағы кемінде 2 литр болатын орташа сынама алынады.

Цистерналардағы сүт және сүт өнімдерінің сапасын физика-химиялық және микробиологиялық көрсеткіштері бойынша бақылау үшін өнімнің әрбір партиясынан біріктірілген сынама алынады. Біріктірілген сынаманың көлемі 1,5 литрден аспайды.

Жұмыртқалардың ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) талаптарға және партиядан қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін анықтау үшін буып-түю бірліктерін іріктеу жүргізіледі. Біріктірілген сынаманы жасау және одан орташа сынаманы бөлу үшін осы сынамаларды іріктеу ерекшеліктеріне 4-қосымшаға сәйкес партиядағы буып-түю бірліктерінен жұмыртқаларды іріктеу нормаларын басшылыққа алады.

Біріктірілген, содан кейін орташа сынаманы қалыптастыру үшін партияларға іріктеу кезінде осы сынамаларды іріктеу ерекшеліктеріне 5-қосымшаға сәйкес дана санынан жұмыртқаны іріктеу нормаларын басшылыққа алады.

Үй жұмыртқаларынан әртүрлі нүктелерден: 50 – ге дейін жұмыртқа – 4 дана, 100 – ге дейін – 6 дана, 1000 – ға дейін-10 дана, 2000-ға дейін-15 дана, 3000-ға дейін-20 дана сынамалар алынады.

Балық және балық өнімдерінің сынамалары партияны неғұрлым сипаттайтын әртүрлі орындардан алынады, іріктемеге орамдардың 10% – ы кіреді. Тірі, жаңа піскен салқындатылған партияны бақылау үшін балықтың 1-2% – ы салмағы бойынша іріктеледі. Зерттеуге барлық балық түрлері жеке жатады.

Балықтардың ұсақ даналарынан нүктелі сынамаларды тұтас ұшалар мөлшерінде алады:

1) бір балықтың салмағы 100 граммға дейін болғанда – әрбір орамнан 5-7 дана;

2) бір балықтың салмағы 1 килограмға дейін болған кезде – әрбір орамадан 1-2 Балықтан 100 граммнан 2 сынама;

3) бір балықтың салмағы 1 килограмнан артық болған кезде – 3 Балықтан бөлек кесектер, бас және жұлын бөліктерінен ені әр 5 сантиметр, біріктірілген сынама құрайды, орташа сынама кемінде килограмм, қымбат тұратын балық үшін 500 грамнан аспайды.

Мұздатылған балықтың сынамаларын алу кезінде-10С температураға дейін ерітеді, салмағы 1 килограмнан аспайтын ұсақ балықты талдау үшін бөлшектемей алады, ал 1 килограмнан асатын балықты ұзындығы 5 сантиметрден аспайтын немесе салмағы 200 грамнан аспайтын кесектерге бөледі. Біріктірілген сынаманы, орта сынаманы қалыптастыру үшін осы Сынамаларды алу ерекшеліктеріне 7-қосымшаға сәйкес балық және балық өнімдерінің көліктік қаптамаларын іріктеу нормаларын басшылыққа алады.          

 

4. Сынамалардың жарамсыздығы критерийлері

Қаптаманың тұтастығы бұзылған, материал сәйкес емес ыдыста жеткізілген, материал шашыраған немесе төгілген.

Таңбаланбаған сынама немесе сынамалар, жеке номермен белгіленбеген. Қоршаған ортадан ластанған, ыдырау мен шіру белгілері, бөгде иісі бар  материал.

   Тасымалдау белгілері бұзылған материалдар сынамалары

Енер сынаманы зертханада ашқанда қосалқы құжаттардың сәйкессіздігі немесе материалдың бүлінуі байқалған болса, міндетті түрде акт жасалып, тапсырыс берушіге беріледі.     

Зерттеу әдістерінің түрлері бойынша материал сынамаларына қойылатын талаптар

1 кесте

Сынақ көрсеткіші атауы	Зерттеу әдісі	Зерттелетін материал атауы және қажетті сынама мөлшері	Үлгіні/материалды тасымалдау критерийі	Үлгіні/материалды қаптау критерийі
Цезий-137 (Cs-137) және стронций -90 (Sr-90) радионуклидтерін анықтау	Спектрометрлік әдіс	Ет және ет өнімдері, субөнімдер, оның ішінде, балық	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Мезофильі, анаэробты және факультативті анаэробты микроағзалар мөлшері ШТБ*/г	Микробиологиялық әдіс	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Ішек таяқшасы тобының бактериялары (колиформалар).	Микробиологиялық әдіс	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Ішек таяқшасы тобының бактериялары (E.coli).	Микробиологиялық әдіс	Тағам өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Патогенді микроағзалар, оның ішінде, сальмонелле	Микробиологиялық әдіс	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Патогенді микроағзалар,оның ішінде листерия	Микробиологиялық әдіс	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Staphylococcus aureus.	Микробиологиялық әдіс	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Патогенді микроағзалар,оның ішінде листерия	Микробиологиялық әдіс	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Уытты элементтері: қорғасын, мышьяк, кадмий, сынап.	Индуктивті байланысты  плазмамен масс-спектрометр әдісі	Ет және ет өнімдері, о.і. балық, құс еті	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Диоксиндер	Хромато-масс-спектрометр	Балық және балық өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Левомицетин (хлорамфеникол)	Иммуноферментті талдау (ИФА)	Ет және ет өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Тетрациклин	Иммуноферментті талдау (ИФА)	Ет және ет өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Нитрофурандар (АМОЗ)	Иммуноферментті талдау (ИФА)	Ет және ет өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Рактопамин	Иммуноферментті талдау (ИФА)	Ет және ет өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Тренболон	Иммуноферментті талдау (ИФА)	Ет және ет өнімдері	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Трематод, цестод, нематод	Компрессиялық әдіс	Балық (тұщы су балығы, ауыспалы, теңіз балығы)	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.
Трематод, цестод, нематод	Жартылай гельминтологиялық зерттеу әдісі. Дифференциалды диагностика әдісі.	Балық (тұщы су балығы, ауыспалы, теңіз балығы)	2.4. т. қар.	2.3. т. қар.